28 lipca 2024 r.„W czasie starości nie opuszczaj mnie” (por.Ps 71, 9)

Drodzy bracia i siostry!
Bóg nigdy nie opuszcza swoich dzieci. Nawet wtedy, gdy wiek postępuje, a siły słabną, gdy włosy
siwieją, a rola społeczna maleje, gdy życie staje się mniej produktywne i może się wydawać
bezużyteczne. Bóg nie patrzy na pozory (por.
1 Sm 16, 7) i nie waha się wybierać tych, którzy dla
wielu zdają się nieistotni. Nie odrzuca żadnego kamienia; wręcz przeciwnie, te „starsze” są
bezpiecznym fundamentem, na którym mogą spoczywać „nowsze” kamienie, by razem budować
duchowy gmach (por.
1 P 2, 5).
Całe Pismo Święte jest opowieścią o wiernej miłości Pana, z której wyłania się pocieszająca
pewność: Bóg nieustannie okazuje nam swoje miłosierdzie, zawsze, na każdym etapie życia i w
każdym stanie, w jakim się znajdujemy, nawet w naszych niewiernościach. Psalmy są
przepełnione zdumieniem ludzkiego serca wobec Boga, który troszczy się o nas pomimo naszej
małości (por.
Ps 144, 3-4); zapewniają, że Bóg utkał każdego z nas w łonie matki (por.
Ps 139, 13)
i że nawet w krainie umarłych nie opuści naszego życia (por.
Ps 16, 10). Dlatego możemy być
pewni, że będzie blisko nas także w starości, tym bardziej, że w Biblii starzenie się jest znakiem
błogosławieństwa.
Jednak w Psalmach znajdujemy również tę serdeczną prośbę skierowaną do Pana: „Nie odtrącaj
mnie w czasie starości” (
Ps 71, 9). Jest to wyrażenie mocne, bardzo surowe. Przywodzi na myśl
skrajne cierpienie Jezusa, który wołał na krzyżu: „Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?” (
Mt
27, 46).
W Biblii znajdujemy zatem pewność Bożej bliskości w każdym okresie życia, a jednocześnie lęk
przed opuszczeniem, szczególnie w starości i w chwilach cierpienia. Nie jest to sprzeczność.
Rozglądając się wokół, nie trudno sprawdzić jak takie wyrażenia odzwierciedlają rzeczywistość,
więcej niż ewidentną. Zbyt często samotność jest gorzkim towarzyszem życia dla nas, osób
starszych i dziadków. Wiele razy, jako biskup Buenos Aires odwiedzałem domy starców i
zdawałem sobie sprawę, jak rzadko ludzie ci byli odwiedzani: niektórzy nie widzieli swoich bliskich
od wielu miesięcy.
Jest wiele przyczyn tej samotności: w wielu krajach, zwłaszcza tych najuboższych, osoby starsze
są samotne, ponieważ ich dzieci zostały zmuszone do emigracji. Myślę też o wielu sytuacjach
konfliktowych: jakże wiele osób starszych jest samotnych, ponieważ mężczyźni, zarówno młodzi
jak i starzy, są wzywani do walki, a kobiety, zwłaszcza matki z małymi dziećmi, opuszczają kraj,
aby zapewnić bezpieczeństwo swoim dzieciom. W miastach i wioskach zniszczonych przez wojnę,
wiele osób starszych pozostaje samotnych, będąc jedynymi oznakami życia na obszarach, gdzie
zdają się panować porzucenie i śmierć. Ponadto, w innych częściach świata istnieje fałszywe
przekonanie, głęboko zakorzenione w niektórych kulturach lokalnych, rodzące wrogość wobec
osób starszych, podejrzewanych o uciekanie się do czarów w celu odebrania energii życiowej
młodym. Tak więc w przypadku przedwczesnej śmierci, choroby lub nieszczęścia, jakie spotykają
osobę młodą, winą obarcza się osobę starszą. Ta mentalność musi być zwalczana i
wykorzeniana. Jest to jedno z tych bezpodstawnych uprzedzeń, od których uwolniła nas wiara
chrześcijańska, a które podsycają uporczywy konflikt pokoleniowy między młodymi a starszymi.
Jeśli się dobrze nad tym zastanowić, to oskarżenie starszych o „kradzież młodym przyszłości” jest
dziś obecne wszędzie. Występuje również w innych formach w bardziej rozwiniętych i
nowoczesnych społeczeństwach. Na przykład istnieje obecnie powszechne przekonanie, że osoby
starsze obciążają młodych kosztami opieki, jakiej potrzebują, i w ten sposób ujmują zasoby dla
rozwoju kraju, a tym samym młodym. Jest to wypaczone postrzeganie rzeczywistości. To tak,
jakby przetrwanie osób starszych zagrażało przetrwaniu młodych. Jakby w celu faworyzowania
młodych, konieczne byłoby zaniedbanie starszych, albo nawet ich eliminacja. Konflikt między
pokoleniami jest oszustwem i zatrutym owocem kultury starcia. Przeciwstawianie młodych starym
jest niedopuszczalną manipulacją: „chodzi o jedność okresów życia – to znaczy o rzeczywisty
punkt odniesienia dla zrozumienia i docenienia życia ludzkiego w jego całości” (
Katecheza, 23
lutego 2022).
Przytoczony powyżej Psalm – w którym błagamy, by nie być opuszczonymi na starość – mówi o
spisku, jaki zaciska się wokół życia osób starszych. Słowa te wydają się przesadne, ale
zrozumiemy je, jeśli weźmiemy pod uwagę, że samotność i odrzucenie osób starszych nie są ani
przypadkowe, ani nieuniknione, ale są raczej wynikiem wyborów – politycznych, ekonomicznych,
społecznych i osobistych – które nie uznają
nieskończonej godności każdej osoby, „niezależnie od
jakichkolwiek okoliczności i jakiegokolwiek stanu lub sytuacji, w jakich się znajduje” (Deklaracja
Dignitas infinita, 1). Dzieje się tak, gdy zatraca się wartość każdego, a osoby stają się tylko
2
kosztem, w niektórych przypadkach zbyt wysokim, aby go zapłacić. Co gorsza, często same
osoby starsze podporządkowują się tej mentalności i postrzegają siebie jako ciężar, pragnąc
odsunąć się na bok.
Z drugiej strony, jest dziś wiele kobiet i mężczyzn, którzy szukają swego osobistego spełnienia w
egzystencji jak najbardziej autonomicznej i oderwanej od innych. Przynależność do tej samej
wspólnoty przeżywa kryzys, a wzmacniają się indywidualizmy. Jednym z najbardziej oczywistych
znaków naszych czasów wydaje się przejście od „my” do „ja”. Jedną z ofiar tej kultury
indywidualistycznej jest rodzina, będąca pierwszym i najbardziej radykalnym sprzeciwem wobec
idei, że możemy ocalić siebie o własnych siłach. Kiedy się jednak starzejemy, wraz ze opadaniem
sił, ułuda indywidualizmu, iluzja, że nie potrzebujemy nikogo i jesteśmy w stanie żyć bez więzi,
jawi się w całej swej prawdzie. Tymczasem okazuje się, że potrzebujemy wszystkiego, ale teraz
jesteśmy sami, bez pomocy, bez kogoś, na kim można polegać. Jest to smutne odkrycie, którego
wielu dokonuje dopiero wtedy, gdy jest już za późno.
W kontekście, w którym jesteśmy pogrążeni, nieustanie powracają samotność i odrzucenie. Mają
one różnorodne korzenie: w niektórych przypadkach są wynikiem zaprogramowanego
wykluczenia, pewnego rodzaju smutnego „spisku społecznego”. W innych przypadkach są niestety
ich własną decyzją. Jeszcze innym razem cierpi się, udając, że jest to autonomiczny wybór. Coraz
bardziej „utraciliśmy smak braterstwa” (Enc.
Fratelli tutti, 33) i trudno nam nawet wyobrazić sobie
coś odmiennego.
U wielu osób starszych możemy dostrzec poczucie rezygnacji, o którym mówi Księga Rut,
opowiadając o staruszce Noemi, która po śmierci męża i dzieci, zachęca swoje dwie synowe,
Orpę i Rut, do powrotu do kraju pochodzenia i do domu (por.
Rt 1, 8). Noemi - podobnie jak wiele
osób starszych w dzisiejszych czasach - obawia się samotności, ale nie wyobraża sobie niczego
innego. Jako wdowa zdaje sobie sprawę, że jest niewiele warta w oczach społeczeństwa i jest
przekonana, że jest ciężarem dla tych dwóch młodych kobiet, które w przeciwieństwie do niej mają
przed sobą całe życie. Dlatego uważa, że lepiej jest ustąpić i sama zachęca swoje młode synowe,
by ją opuściły i budowały swoją przyszłość gdzie indziej (por.
Rt 1,11-13). Jej słowa są
koncentratem konwencji społecznych i religijnych, które zdają się niezmienne i które wyznaczają
jej przeznaczenie.
Opowieść biblijna ukazuje nam tutaj dwie różne opcje wobec zachęty Noemi, a tym samym w
obliczu starości. Jedna z dwóch synowych, Orpa, która również kocha Noemi, z czułym gestem
całuje ją, ale akceptuje to, co również wydaje się jej jedynym możliwym rozwiązaniem, i idzie
swoją drogą. Rut natomiast nie odłącza się od Noemi i kieruje do niej zaskakujące słowa: „Nie
nalegaj na mnie, abym cię opuściła” (
Rt 1, 16). Nie boi się rzucić wyzwania zwyczajom i opiniom
ogółu, czuje, że ta staruszka jej potrzebuje i z odwagą pozostaje u jej boku w tym, co będzie
początkiem nowej podróży dla nich obu. Nas wszystkich – nawykłych do idei, że samotność jest
nieuniknionym przeznaczeniem – Rut uczy, że na wezwanie „nie opuszczaj mnie!”, można
3
odpowiedzieć „nie opuszczę cię!”. Nie waha się obalić tego, co wydaje się niezmienną
rzeczywistością: jedyną alternatywą nie może być życie w pojedynkę! To nie przypadek, że Rut –
ta, która pozostaje blisko starszej Noemi – jest przodkiem Mesjasza (por.
Mt 1, 5), Jezusa,
Emmanuela, Tego, który jest „Bogiem z nami”, Tego, który przynosi bliskość i serdeczność Boga
wszystkim ludziom, w każdym stanie, w każdym wieku.
Wolność i męstwo Rut zachęcają nas do pójścia nową drogą: podążajmy jej śladami, wyruszmy z
tą młodą cudzoziemką i staruszką Noemi, nie bójmy się zmienić naszych nawyków i wyobraźmy
sobie inną przyszłość dla naszych starszych. Nasza wdzięczność należy się tym wszystkim
osobom, które pomimo wielu wyrzeczeń poszły za przykładem Rut i opiekują się osobą starszą lub
po prostu okazują swoją bliskość na co dzień krewnym lub znajomym, którzy nie mają już nikogo.
Rut wybrała bliskość z Noemi i została pobłogosławiona: szczęśliwym małżeństwem,
potomstwem, ziemią. Jest to prawdą zawsze i dla wszystkich: będąc blisko osób starszych,
uznając niezastąpioną rolę, jaką odgrywają w rodzinie, w społeczeństwie i w Kościele, my również
otrzymamy wiele darów, wiele łask, wiele błogosławieństw!
W tym IV Światowym Dniu, im poświęconym, nie omieszkajmy okazać czułości dziadkom i
starszym z naszych rodzin, odwiedźmy tych, którzy są zniechęceni i nie mają już nadziei, że inna
przyszłość byłaby możliwa. Przeciwstawmy postawie egoistycznej, prowadzącej do zniechęcenia i
samotności, otwarte serce i radosną twarz tych, którzy mają odwagę powiedzieć „Nie opuszczę
cię!”, i obrać inną drogę.
Niech do was wszystkich, drodzy dziadkowie i osoby starsze, i do tych, którzy są blisko was,
dotrze moje błogosławieństwo, któremu towarzyszą moje modlitwy. Wy również, proszę, nie
zapomnijcie modlić się za mnie.
W Rzymie, u Świętego Jana na Lateranie, dnia 25 kwietnia 2024, w dwunastym roku mego
Pontyfikatu.
FRANCISZEK